De Tilburgse bierbrouwerijen 2: ‘De Kroon’

Soms blijken de dingen niet wat ze zijn. Dat geldt ook voor ‘het mooiste gebouw van de stad’ zoals voormalig stadsdichter Jace van de Ven een inmiddels gesloopt pand langs de Hoevense Kanaaldijk ooit noemde. Overal lees je dat dit pand ooit de bierbrouwerij van Anthony de Kroon was geweest. Warm, maar niet juist.

Geen bierbrouwerij dus. Maar het was toch Antony de Kroon die hier al lang voor 1900 zijn bier brouwde? Zeker wel. Maar niet in dit gebouw. De brouwerij van De Kroon was gevestigd in het naastgelegen pand, op de hoek met de Bosscheweg. Veel mensen zullen dat nog kennen als het galvanobedrijf van de gebroeders Hulsenboom. Een verre van fraai gebouw, tot je weet dat hier ooit een bierbrouwerij in was gevestigd. Want dat maakt elke schuur of loods interessant. Voor mij althans.

Antony de Kroon wordt geboren op 21 juni 1838 in Oirschot. Hij is een telg uit een echte bierbrouwersfamilie, want ook zijn vader en zijn grootvader (die ook allemaal Antony heetten) beoefenden dit vak. Antony trouwt met de Tilburgse boerendochter Johanna van de Ven en samen krijgen zij vijf dochters. Vooralsnog treedt hij niet in de voetsporen van zijn familie. Via zijn moeder komt hij namelijk in het bezit van enkele percelen grond langs de Bosscheweg in de wijk Loven. Het gebied staat bekend als Doornbossche Velden. Antony wordt landbouwer.

Top 20 bier

Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Op 16 augustus 1868 krijgt hij een vergunning om een bierbrouwerij op te richten. Het is een voor die tijd professioneel ingericht bedrijfsgebouw. De Kroon beschikt over een eigen mouterij, twee brouwketels en een nortonput. Het gebouw heeft twee ondergrondse kelders voor de opslag van bier. Ook is er een aparte voorbouw met twee verdiepingen.

En onze brouwer maakt een prima biertje! In 1883 komen we zijn ‘Kroonbier’ (met 3% alcohol) tegen in een top 20 van Nederlandse bieren. Hierin is onderscheid gemaakt in tien ‘uitstekende bieren’ en tien ‘zeer goede bieren’. Het Kroonbier staat weliswaar in de categorie ‘zeer goede bieren’, maar gezien het grote aantal bierbrouwers in die tijd is dat een alleszins vermeldenswaardige positie.

Als blijkt dat ‘Brouwer Kroon’, zoals Antony in de volksmond wordt genoemd, geen geschikte opvolger binnen zijn familie kan vinden, zet hij zijn brouwerij te koop. Hij verhuist naar de huidige Tivolistraat en vestigt zich als manufacturier. De koper neemt in 1897 een ‘goed beklante’ brouwerij over inclusief het daaraan grenzende woonhuis met schuur en stalling, boomgaard, tuin, bouw- en weiland. ‘Aan en bij elkander gelegen, een schoon geheel vormende’ aldus de verkoopadvertentie. In totaal gaat het om meer dan vier hectare.

Nieuwe brouwers

Die koper is de aannemer Wilhelmus Weijers. Zijn zoon Antoon zal de roerstok hanteren in de bierbrouwerij. Op 1 mei zegt Antony de Kroon in de Nieuwe Tilburgsche Courant dank voor de klandizie en beveelt hij zijn opvolger aan. Deze zegt in dezelfde advertentie toe garant te staan voor de levering van ‘goede bieren en flinke bediening’.

In januari 1908 draagt Antoon Weijers bierbrouwerij ‘De Kroon’, die dan tevens bottelarij is geworden, over aan Cornelis Poort. Deze uit Maasbommel afkomstige brouwer houdt het zeker nog zes jaar vol. Maar in 1914 zet hij de brouwerij opnieuw te koop. De officiële reden hiervoor luidt: ‘door een toevallige omstandigheid’. Als ‘unique selling point’ noemt hij het aan te leggen Wilhelminakanaal.

De verkoop gaat echter niet door. Mogelijk is de Eerste Wereldoorlog hier debet aan. Hoewel Nederland neutraal blijft, ondervindt ons land en zeker de zuidelijke provincies, wel degelijk de gevolgen van deze wereldwijde catastrofe. Soldaten worden ingekwartierd, tienduizenden vluchtelingen overspoelen ons land en het voedsel wordt schaars. Dat geldt ook voor de graanvoorraden, waardoor veel bierbrouwerijen stil komen te liggen. Meerdere brouwerijen gaan over op het drogen van groenten, zoals in Tilburg bierbrouwerij ‘De Posthoorn’ en ook ‘De Kroon’.

In 1917 richt Cornelis Poort een groentedrogerij op. Hiertoe laat hij een gloednieuw gebouw oprichten naast zijn bierbrouwerij. Zijn kippenhok moet ervoor wijken. Na de oorlog houdt hij de groentedrogerij in stand en ook de brouwerij weet hij weer op te starten. Nog in 1923 adverteert ‘De Kroon’ met ‘prima gerste bier voor de kermisdagen à 20 cent per liter’. Een jaar later valt dan toch het doek. In 1924 zet Poort zijn brouwerij in de etalage en een jaar later volgt zijn groentedrogerij.

Nieuwe bestemmingen voor de brouwerij

Mogelijk is de brouwerij/bottelarij tussen de zomer van 1923 en het voorjaar van 1924 overgegaan op H.J.C. van Tuijn uit Dongen. Deze richt namelijk in diezelfde periode de ‘N.V. Bierbrouwerij en Limonadefabriek ‘De Kroon’ op. Hij is dan gevestigd op de hoek van de (verdwenen) 1^e Herstalsche Dwarsstraat en de Boomstraat, kort bij de molen van Mathijsen. Dit bedrijf wordt in 1927 opgeheven en overgenomen door A. Heesakkers, die hier nog vele jaren een drankenhandel exploiteert.

Na zijn avontuur als bierbrouwer wordt Cornelis Poort zuivelfabrikant. In 1935 transformeert hij de voormalige brouwerij tot een melkinrichting. Hier maakt hij onder andere melk, boter en pap, die hij vervolgens bij zijn klanten aan huis bezorgt. Zijn bedrijfspand krijgt het tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar te verduren en wordt ernstig beschadigd. Tot overmaat van ramp strippen militairen het pand volledig voor de bouw van een (nood)spoorbrug over het kanaal. De originele spoorbrug was namelijk door de Duitsers opgeblazen.

Cornelis overlijdt in 1962, hij wordt net geen 83 jaar. De voormalige bierbrouwerij heeft hij dan verkocht aan Bernardus Hulsenboom, die van beroep koopman, annex lakker en nikkelaar is. Hij richt een galvanobedrijf op dat na diens overlijden overgaat op zijn zonen Bernardus en Wilhelmus. Als zij in de jaren tachtig van de vorige eeuw stoppen met de zaak, is dit tevens het einde van dit markante gebouw. Het komt in handen van de autohandelaar Roskam, die het uiteindelijk laat slopen.

Enkele jaren eerder, in 1988, liet deze ook het naastgelegen fabrieksgebouw, de voormalige groentedrogerij, slopen. Nadat Poort deze had verkocht, kreeg het vele bestemmingen: een vormenfabriek, kunstwolmalerij, een fabriek van speelgoed, gloeilampen en grammofoonplaten. Ook diende het nog als atelier voor de kunstenaar Wijnand van Lieshout.

Het ‘mooiste gebouw van Tilburg’ blijkt dus tal van bestemmingen te hebben gehad, maar niet die van bierbrouwerij. Jammer, want die uitstraling had het wel. Na de sloop bleef een kale vlakte over die snel werd opgevuld met het blik van autohandel Roskam.

Oprichter Antony de Kroon overlijdt op 3 november 1913, hij wordt vijfenzeventig jaar. Zijn naam leeft voort als straatnaam op industrieterrein Kraaiven.

Met dank aan Rob van Putten voor zijn inhoudelijke review en aanvullende informatie!

Bronnen zijn bij de schrijver bekend